Różne oblicza stepów – ciekawostki. „Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, Wóz nurza się w zieloności i jak łódka brodzi.” – Adam Mickiewicz Takimi słowami nasz wieszcz narodowy opisywał swoje obserwacje bezkresnych przestrzeni stepów akermańskich. Ciekawe jakich słów by użył gdyby dziś przyszło mu opisywać Wielki Step. Już ten krótki wstęp pokazuje, że obszary określane jako step to specyfika różnych rejonów świata. Step – według encyklopedii jest obszarem roślinnym, charakteryzujący się brakiem drzew, a główną jego szatę roślinna stanowią trawy. Warunki klimatyczne tworząc suche i gorące lato oraz mroźną, wietrzną zimę są typowe dla klimatu kontynentalnego. Obszary występowania stepu odnoszą się do kilku kontynentów i są zróżnicowane w swojej charakterystyce w odniesieniu do flory i fauny Podział stepów 1. Stepy łąkowe – najbogatsze w trawy oraz czarnoziemy wykorzystywane do upraw. 2. Stepy ostnicowe – uboższe rodzaje traw i ziem, głównie gleby bielicowe. 3. Stepy piołunowe – najuboższe zarówno w trawy jak gleby. Europejskie stepy – Kotlina Panońska – wielka równina w Europie środkowej, na zachodzie zaczyna się od Alp aż po Karpaty na wschodzie. Dziś poprzez działalność ludzką obszar ten zatracił swój pierwotny charakter, żyzne gleby sprzyjały rozwojowi rolnictwa. – Nizina Kubańska – stanowi zachodnią część Przedkaukazia, bogata w czarnoziemy stepowe. Strefa zanikającego stepu z uwagi na intensywną gospodarkę rolną. Azjatyckie stepy – Nizina Turańska – rozległa nizina w zachodniej części Azji. – Pogórze Kazaskie – obszar w Kazachstanie między Niziną Turańską a Ałtajem, stepy w dużej mierze zaorane. – Południowa Syberia – obszar na terenie Rosji, różnorodny klimatycznie. – Mongolia – pasterskie państwo śródlądowe w środkowowschodniej Azji. Stepowa Ameryka Północna – Wielka Preria – obszar od Gór Skalistych aż po Appalachy, patrząc ze wschodu na zachód. Północną granicę stanowi Kanada a na południ Teksas. Stepowa Ameryka Południowa – Argentyna – obszar od wybrzeża Atlantyku aż po zbocza Andów, zwany Pampą. Flora stepowa 1. Trawy to podstawowa i dominująca formacja roślinna występująca na stepie – trawy wysokie – na terenach wilgotniejszych występują trawy gęste, wysokie na obszarach czarnoziemnych mogą osiągać 2 metry wysokości. – trawy niskie – na terenach bardziej suchych występują trawy niskie, rosnące kępami. 2. Drzewa – rzadko występują na stepach, można je spotkać głównie w wąwozach i w dolinach rzek. 3. Inne rośliny stepowe – w zależności od wilgotności na stepie oprócz dominujących traw spotkać można rośliny z rodziny zielnych: – wrotycz – sasanka – niezapominajka – miłek wiosenny – tulipan stepowy – jaskry – zawilce 4. Stepowe tereny uprawowe – człowiek ingerując w roślinność stepową, wykorzystuje żyzne tereny bogate w czarnoziem, zmienia je na pola uprawne gdzie wśród upraw dominują zboża, burak cukrowy, soja, kukurydza. Fauna stepowa Obszary stepowe charakteryzują się dużą przestrzenią porośniętą głównie trawami i to jest przyczyną występowania niewielkiej ilości dzikich zwierząt. 1. Ssaki żyjące na stepie : – kopytne – antylopy, gazele – pomimo dużej ilości pokarmu jakim są stepowe trawy na tym obszarze występuje ograniczona ilość kopytnych, główną przyczyną jest brak naturalnej ochrony, która stanowią drzewa i krzaki. – drapieżne – wilki, lisy stepowe – skromna reprezentacja drapieżnych to głównie efekt ograniczonej ilości zwierzyny stanowiącej pożywienie dla tych ssaków. 2. Gryzonie – obfitość traw to doskonałe schronienie dla dla drobnych przedstawicieli rodziny ssaków stepowych, wśród których dominują : – pieski stepowe – świstaki – susły – norniki – chomiki – bobaki 3. Ptaki drapieżne – z uwagi na duże występowanie drobnych gryzoni stanowiących główne pożywienie drapieżnych ptaków, na obszarach stepowych dużą grupę stanowią : – orły – sokoły – pustułki – myszołowy – sowy – rarogi 4. Inne ptaki – wśród traw żyje spora grupa owadów będących pożywieniem dla mniej wymagających ptaków, wśród nich występują : – kuropatwy – przepiórki – cietrzewie – dropy 5. Świat stepowych owadów – specyficzna roślinność stepowa, w której dominują trawy, jest dobrym środowiskiem do życia wielu owadów, wśród nich znajdziemy : – pasikoniki – szarańcze – mszyce – mrówki – termity – skoczki 6. Konie i osły – duże przestrzenie i odpowiedni pokarm to idealne środowisko dla dzikich koni i osłów. Świat flory i fauny stepowej ulega częściowej zmianie, głównie ze względu na ingerencję człowieka, zamieniającego dzikie przestrzenie na pola uprawne i pastwiska. Nieodwracalne zmiany wywołuje tęż zmieniający się klimat, dzieje się tak przez rabunkową gospodarkę człowieka nie szanującego tego czym obdarza nas natura. Wielki Step Obszar geograficzny rozciągający się pasem od ujścia Dunaju, poprzez południowo-wschodni pas Europy, przez Azję centralną, kończąc się na pograniczu Mandżurii i Korei. Tak duży obszar został podzielony na mniejsze regiony przypisane do terenów państw, na których się znajduje. W ten sposób wyróżniamy następujące regiony. 1. Step Pontyjski – obejmuje obszar od południowo- wschodniej Europy aż po północne wybrzeża Morza Czarnego i Azowskiego. Leży na terenach Mołdawii, Ukrainy i Rosji. – 994 tysiące kilometrów kwadratowych to powierzchnia Stepu Pontyjskiego. 2. Lasostep Kazachski – znajduje się na granicy Azji Centralnej i Azji Północnej – ciągnie się równoleżnikowo pasem o szerokości 150-250 kilometrów – teren jest płaski o wysokości nieprzekraczającej 280 metrów nad poziom morza – 420 tysięcy kilometrów kwadratowych to powierzchnia lasostepu – kołok – tak nazywają się małe skupiska-zagajniki drzew głównie osiki i sosny Lasostep Kazachski ze względu na bogate gleby czarnoziemowe, w dużej mierze zmienił swoje pierwotne oblicze. Główną przyczyną zmian jest oddziaływanie człowieka i zamiana żyznego stepu na obszary rolnicze. 3. Step Kazachski – największy na świecie obszar suchego stepu – 804 tysiące kilometrów kwadratowych to powierzchnia stepu – rozciąga się równoleżnikowo na południowym pasie Niziny Zachodniosyberyjskiej – klimat jest suchy z niewielkimi opadami i silnymi wiatrami. – w 2008 roku stepy i jeziora Kazachstanu zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO 4. Pozostałe mniejsze regiony Wielkiego Stepu – Wysoczyzny Kazachskie – Step Ałtajsko-Zachodniotienszański – Step Podnóża Tienszanu – Step Doliny Emin – Step Ałtajski – Sajański Step Śródgórski – Lasostep Południowosyberyjski – Lasostep Selengijsko-Ochroński – Step Mongolsko-Mandżurski – Lasostep Dauryjski Wielka Preria Teren wyżowy na terenie środkowej części Ameryki Północnej, leżący w granicach Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej i Kanady. – 4000 kilometrów tyle wynosi długość Wielkiej Prerii – 500-1100 kilometrów tyle wynosi szerokość – 2207 metrów nad poziom morza tyle wynosi wysokość najwyższej góry w łańcuchu gór Black Hills – bad lans – to nazwa suchych dolin o głębokości do 150 metrów – blizzard – chłodne wiatry z opadami śniegu w zachodniej części – chinook – ciepłe i suche wiatry Wielka Równina Prerii to bardzo bogaty obszar ze względu na wiele bogactw skrywanych pod warstwą ziemi. Wydobywa się tu złoto, srebro, rudy – cynku, ołowiu, miedzi, cyny, uranu, węgiel kamienny, ropę naftową i gaz ziemny. Mieszkańcy Prerii to głównie potomkowie Indian. Najbardziej znane plemiona Indian Wielkich Prerii to : – Apacze – Czarne Stopy – Czejenowie – Komancze i wiele innych. Obszar Wielkiej Prerii leży w kilku strefach klimatycznych w związku z tym szata roślinna i zwierzęca nie jest jednolita różni się w każdej strefie. Mustangi – dzikie konie, najbardziej charakterystyczny obrazek w głowach wielu osób. Mało kto zdaje sobie sprawę z faktu, że konie nie są pradawnymi mieszkańcami Prerii. Pojawienie się koni na tych terenach ma swój początek z nowym osadnictwem w czasach podboju tych ziem przez kolonistów. Koń pojawił się na terenach Ameryki Północnej wraz z podbojami tych ziem przez konkwistadorów. Wcześniej konie nie były znane. Kowboj – to północnoamerykański pasterz trudniący się opieką nad stadami bydła i koni wypasanych na Wielkiej Równinie Prerii. Pampa Obszar na terenie Argentyny o charakterze stepowym, trawiasty lub krzewiasto trawiasty. Rozciąga się od wybrzeży Atlantyku po przedgórze Andów. – 765 tysięcy kilometrów kwadratowych tyle wynosi powierzchnia – zachodnia i środkowa część to typowy suchy step przechodzący w półpustynię Intensywne działanie człowieka również ten obszar zmieniło. Znaczna część terenów Pampy przechodzi intensywną gospodarkę rolną. Uprawia się duże ilości zbóż głównie pszenicy. Hodowla bydła rogatego to następny wkład człowieka w zanikanie typowego stepowego obszaru. Wiele terenów Pampy zamieniono na pastwiska. Gaucho – tym mianem określa się południowoamerykańskich pasterzy bydła. Fauna i Flora Pampę dzieli się na trzy regiony – na północy sawanna urugwajska – na południowym wschodzie – pampa wilgotna – na południowym zachodzie – pampa sucha Roślinność na tym obszarze jest typowa dla obszarów stepowych, dominują trawy Przedstawicielami fauny są: jeleń pampasowy, puma, lis pampasowy, nandu. Ptaki zamieszkujące te tereny to między innymi myszołowy, jaskółczaki, kuropatwy, fulice. Puszta Rozległy step na Wielkiej Nizinie Węgierskiej w dolinie Cisy, porośnięty trawą. W 1973 roku utworzono na terenie Puszty, Park Narodowy Hortobagy obejmujący obszar 82 tysięcy kilometrów kwadratowych. Park jest pierwszym i największym tego typu terenem utworzonym na Węgrzech. Krajobraz Parku składa się rozległych stepów i bagien, wykorzystywanych jako miejsce wypasu bydła i innych zwierząt domowych. Węgierskie siwe bydło stepowe – charakterystyczne zwierzęta wypasane na pastwiskach Puszty, o długich lirowatych rogach, hodowane nie tylko na mięso ale służyły również jako zwierzęta pociągowe. Czikos Amerykanie mają kowbojów, Argentyńczycy Gauchos, Węgrzy mają Czikosów. Tym mianem nazwano pasterzy wypasających konie na terenie Puszty. Czikosów wyróżnia strój w nim szczególnie spodnie, właściwie bardziej spódnicospodnie, uszyte z jednego sześciometrowej długości kawałka materiału. Górę stroju stanowiła kamizela i bardzo charakterystyczny kapelusz z przypiętym piórem żurawia. Nonius – to rasa koni wykorzystywanych przez pasterzy. Główną cechą te rasy jest wyjątkowa łagodność i wytrzymałość. Siodła używane przez Czikos ważą zaledwie 2 kilogramy i są luźno osadzane na końskim grzbiecie, bez użycia popręgu. Mongolia Obszarowo duży kraj, środkowoazjatycki, śródlądowy w całości leżący na obszarze stepowym. Klimat – kontynentalny, suchy z gorącym okresem letnim o temperaturach powyżej +30 stopni i o bardzo mroźnych zimach o temperaturach -30 stopni. Opady deszczu i śniegu bardzo rzadkie i bardzo małe. Te warunki stanowią o tym, że step ma się na tym obszarze bardzo dobrze i zachowuje swoją pierwotną postać. Ludność Mongolii to głównie pasterze lub ich potomkowie. Podstawą gospodarki jak przystało na stepowy kraj jest pasterstwo i wszystko co z ta dziedziną rolnictwa związane. Głównymi zwierzętami hodowlanymi i wypasanymi na stepie są : konie, bydło, wielbłądy, kozy i owce. Ludzie stepów Większość osób zamieszkujących tereny stepowe ze względu na panujące surowe warunki atmosferyczne i ubogą szatę roślinną zajmują się głównie pasterstwem. Zachodzące pod wpływem ludzkich działań zmiany, przeobrażają dotychczasowe tradycyjne zajęcia mieszkańców stepów. Wiele obszarów stepowych posiada w swych granicach bogate gleby, czarnoziemy i to na nich dzisiaj wysiewa się i uprawia zboża, w tym głównie pszenicę. Te działanie sprawiają, że większość stepów zmienia swój charakter, stając się terenami typowo rolniczymi. Obszary stepowe w Polsce Na całej przestrzeni dziejów Ziemi, obszar stepowy występował w wielu jej rejonach, będąc niejednokrotnie dominujący. Dlatego dziś można jego szczątkowe oznaki znaleźć również na terenie Polski. Skrawki roślinności stepowej, ciepłolubnej określane jako roślinność murawowa znajdują się obecnie w wielu miejscach południowej Polski. Największe skupiska są na Śląsku, Wyżynie Małopolskiej i Lubelskiej. Nie bez przyczyny rejon Roztocza to teren bardzo żyznych gleb. W północnej Polsce są to obszary dolnej Wisły i dolnej Odry, również charakteryzujące się bogatymi glebami. Roślinność kserotermiczna – to rodzaj ciepłolubnej murawy porastające głównie docieplane słońcem krawędzie dolin rzecznych. Dominującą roślinnością takich miejsc są trawy i zioła, one nadają murawom charakterystyczny stepowy wygląd. Oczywiście występowanie tej grupy roślin nie świadczy o istnieniu szeroko rozumianego stepu w Polsce, pokazują jedynie, że na naszym obszarze także kiedyś królował step. Zmiany klimatyczne zachodzące na Ziemi doprowadzają w dużym stopniu do zmian w środowisku roślinnym. Znaczne ocieplenie, zmniejszenie obecności wody w glebie, male opady deszczów, bezśnieżne zimy to wszystko przekłada się na powolne stepowienie terenu objętego taką sytuacją. Zjawiska stepowienia rozszerzają dotychczasowe granice zaliczane do stepów. Jeśli zmiany będą postępowały w takim tempie to można na przestrzeni najbliższych lat, spodziewać się zmian o charakterze postępującego stepowienia coraz większych obszarów na Ziemi. Najazdy azjatycki ludów stepowych na Europę W dawnych czasach sięgających XIII wieku w Europie pojawiły się najazdy koczowniczych plemion zamieszkujących rejon centralnej Azji. Mongołowie bo tak ich się określa swoją ekspansję w celach typowo łupieżczych prowadzili daleko poza właściwe sobie tereny. Praprzyczyną najazdów Mongołów była sytuacja wewnątrz ich państwa. Liczne plemiona zamieszkujące dzisiejsze tereny Mongolii, rywalizowały między sobą o władzę. Plemiona silniejsze podbijały tereny słabszych, doprowadzając do połączenia między sobą. Im zwiększał się obszar oddziaływania, tym zmniejszał się obszar, na którym zdobywano łupy. W ten sposób podbijając i zarazem jednocząc plemiona, urosła potęga ówczesnego wodza, Czyngis-chana. Nie mając wrogów między swoimi, wyruszył na czele swych wojsk na podbój świata. Dominacja ludów mongolskich trwała wiele lat, obejmowała ona nawet czasy po śmierci twórcy potęgi. Dzisiejszy mieszkańcy stepów, następcy dzielnych wojowników, prowadzą bardzo pokojowy tryb życia. Pasterstwo i łowiectwo to ich główne zajęcia. Wiele terenów kiedyś stepowych dziś wygląda zupełnie inaczej. Żyzne tereny zmieniły swoje pierwotne przeznaczenie z pastwisk i nieużytków na tereny bardzo intensywnie eksploatowane poprzez uprawę zbóż – głównie pszenicy, kukurydzy, buraków i innych roślin. Hodowla bydła rogatego na terenach stepowych przyczynia się do znacznej dewastacji terenów, na których jest prowadzona. Dzisiejszy step tylko w niektórych miejscach przypomina swoje prawdziwe oblicze, niestety dzieje się tak w wielu przypadkach przez współczesną cywilizację.